Spis treści
Dyrektywa ATEX, skrót od „ATmosphere EXplosibles”, to zbiór przepisów ustanowionych przez Unię Europejską (UE) w celu zapewnienia bezpieczeństwa urządzeń i systemów ochronnych stosowanych w strefach zagrożonych wybuchem. Głównym celem dyrektywy jest poprawa standardów zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy poprzez zmniejszenie ryzyka pożaru i wybuchu.
Warunki Atmosfery wybuchowej mogą być spowodowane: gazami, oparami lub pyłem.
W Stanach Zjednoczonych DSEAR – The Dangerous Substances and Explosive Atmospheres Regulations, są to przepisy prawne dotyczące niebezpiecznych substancji oraz atmosfery wybuchowej. Określają one atmosferę wybuchową jako mieszaninę niebezpiecznych substancji takich jak: gazów, pary, pyłów i oparów z powietrzem, w której po powstaniu zapłonu następuje zjawisko utleniania się łatwopalnej mieszaniny.
Nie wszystkie eksplozje są z reguły znacząco duże, jednak większość z nich jest w stanie spowodować straty ekonomiczne w związku z przestojem pracy zakładu, utraconych możliwości produkcyjnych w danym czasie oraz spowodowanych zniszczeń, bądź uszkodzeń sprzętu produkcyjnego.
Niestety zdarzają się też wybuchy na produkcji katastroficzne w skutkach, które mogą zranić czy też zabić pracowników zakładu oraz osoby trzecie. Ustawowe wymagania dotyczące ATEX w Unii Europejskiej nakazują stosowanie ochrony przeciwwybuchowej w miejscach, w których jest możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej. Na ATEX składają się dwie dyrektywy legislacyjne Unii Europejskiej, które zostały stworzone w celu objęcia kontrolą zjawiska związanego z atmosferą wybuchową na terenie Unii Europejskiej są to:
*Dyrektywa 1999/92/EC lub ATEX 153 dotycząca właścicieli instalacji, która określa warunki pracy (zwana też potocznie dyrektywą socjalną).
*Dyrektywa 2014/34/EU lub ATEX 114 dotycząca producentów urządzeń i systemów ochronnych
Rodzaje pyłów które najczęściej powodowały wybuch:
Dyrektywa 1999/92/EC – ATEX 153
Dyrektywa ta, określana również jako ATEX 153 lub dyrektywa dotycząca miejsca pracy, określa minimalne wymagania dla poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników narażonych na zagrożenie związane z atmosferą wybuchową. Właściciel zakładu/pracodawca musi oszacować i ocenić potencjalne ryzyko związane z ATEX, biorąc pod uwagę możliwość i prawdopodobieństwo wystąpienia bądź utrzymywania się atmosfery wybuchowej w miejscu pracy. Właściciel zakładu/pracodawca ma obowiązek rozważyć prawdopodobieństwo potencjalnych źródeł zapłonu, w tym też wyładowań elektrostatycznych, które mogą być obecne i stać się w każdej chwili aktywne w miejscu pracy na zakładzie. Wszystkie obiekty znajdujące się na zakładzie jak i stosowane substancje, procesy i ich możliwe interakcje, a także zakresy przewidywalnych konsekwencji powinny być wzięte pod uwagę.
Tak samo strefy wybuchowe [z angielskiego ZONE] oraz oznakowania obszarów zagrożenia, w których atmosfera wybuchowa może się pojawić muszą zostać oszacowane i oznaczone przez właściciela zakładu/pracodawcę lub osobę przez niego desygnowaną.
Do powyższych czynności wymagany jest „dokument zabezpieczenia przed wybuchem”, który przedstawia wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka na zakładzie zgodnie z wymogami prawa. Personel posiadający specjalistyczną wiedzę w tej dziedzinie, musi przeprowadzić ocenę ryzyka wybuchu (która zawiera klasyfikację stref wybuchowych, stworzenie dokumentu zabezpieczenia przed wybuchem, wsparcie dla wybranych instalacji oraz odpowiednich urządzeń.
Dyrektywa 2014/34/EU – ATEX 114
Dyrektywa ATEX 114 lub „Dyrektywa w sprawie urządzeń i maszyn” została ustanowiona w taki sposób aby dostawcy sprzętu/urządzeń i systemów bezpieczeństwa, które są przeznaczone do potencjalnych sytuacji związanych z ryzykiem powstania atmosfery wybuchowej w zakładach z sektora chemicznego, petrochemicznego, wydobywczego oraz rolniczego itp. zapewniała im bezpieczeństwo. Sprzęty te wprowadzane na rynek Unii Europejskiej muszą być zgodne ze wspomnianą dyrektywą 214/34/EU
Sprzęt jest klasyfikowany według kategorii wspomnianej dyrektywy oraz jest weryfikowany i certyfikowany zgodnie z europejskimi normami technicznymi, przez jednostki certyfikujące. Kolejno po certyfikacji sprzęt ten jest oznaczony symbolem „EX”, który informuje nas, że jest on zgodny z normami technicznymi obowiązującymi na terenie Unii Europejskiej.
Wspomniane wyżej dyrektywy ATEX 153 oraz ATEX 114 są powiązane ze sobą, wynika to z potrzeby zmniejszenia ryzyka w przypadku wystąpienia wybuchu w miejscu pracy.
Indeks Ryzyka Wybuchu (REX) jest używany do określenia szacunkowej wielkości ryzyka, może on być wyliczony poprzez prawdopodobieństwo wystąpienia eksplozji (PEX) pomnożonego przez konsekwencje eksplozji/liczbę ludzi na obszarze dotkniętym wybuchem (EC):
REX = PEX x EC = PATEX x Pignition x EC
Prawdopodobieństwo eksplozji jest wynikiem prawdopodobieństwa wystąpienia atmosfery wybuchowej (PATEX) pomnożonego przez prawdopodobieństwo wystąpienia źródła zapłonu (Pignition)
Właściciele zakładów/pracodawcy są zobligowani do podjęcia działań w celu zminimalizowania ryzyka wybuchu/eksplozji na zakładzie poprzez zmniejszenie indeksu ryzyka wybuchu. Może to zostać osiągnięte przez zredukowanie (PEX ) oraz podjęcie pewnych działań:
*W pierwszej kolejności, identyfikacja niebezpiecznych miejsc/obszarów w zakładzie a następnie sklasyfikowanie ich na strefy wg. ATEX 153. Sklasyfikowana strefa pozwala zidentyfikować niebezpieczeństwo danego obszaru tzn:
Gdzie drobny pył jest skupiony w prawdopodobnym połączeniu z istnieniem źródłem zapłonu.
Pewne działania mogą zostać podjęte by zminimalizować (PATEX) i (Pignition) na przykład poprzez regularne czyszczenie (dobry poziom utrzymania czystości) obszarów lub nawet zmiany procesu produkcji.
Strefy oraz oszacowane wyniki oceny ryzyka są zapisane w dokumencie zabezpieczenia przed wybuchem (z ang. EPD).
*W następnej kolejności zdefiniowanie parametrów palności gazów/pyłów w połączeniu ze strefą, w której znajduje się obszar „wysokiego ryzyka” oraz ustalenia listy sprzętów/urządzeń, które wymagają ochrony lub nawet wymiany na danym obszarze.
Podział na strefy:
Po zidentyfikowaniu i sklasyfikowaniu stref, sprzęt musi zostać dobrany w oparciu o strefę wybuchowości charakterystykę środowiskową miejsca instalacji, dodatkowo musi być zgodny z dyrektywą Unii Europejskiej EU 2014/34/EU
Poczucie bezpieczeństwa jest jedną z podstawowych potrzeb każdego człowieka, dlatego bardzo często to poczucie przekłada się nie tylko na komfort pracy, ale także jej jakość. Na barkach pracodawcy spoczywa zatem obowiązek zapewnienia, by poziom bezpieczeństwa w jego firmie był jak najwyższy. W chwili, kiedy na szali kładziemy zdrowie i życie człowieka nie warto szukać tanich i niepewnych metod. W takim przypadku najlepszym wyjściem jest zaufanie ekspertom. To oni, dzięki swojej fachowej wiedzy i bogatemu doświadczeniu, pozwolą nam zapewnić rozwiązania z zakresu bezpieczeństwa procesowego najwyższej jakości.